Jak zbierać? Korzenie i kłącza
Nastała jesień, a wraz z nią idealny czas na zbiór tak cennych organów podziemnych jak korzenie i kłącza. Takie organy są teraz najcenniejsze, zwłaszcza u roślin, które wykształciły formę dwuletnią lub wieloletnią (byliny).
Rośliny przez cały okres wegetacji wytwarzają różnego rodzaju substancje zarówno odżywcze jak w pewnym stopniu chroniące je przed atakiem różnego rodzaju amatorów czyhających na to, co udało im się zgromadzić podczas lata – gromadzą je w swojej 'piwniczce’ czyli w organach podziemnych. Jak skrzętna i zaradna gospodyni przygotowuje i magazynuje swoje przetwory, tak i te organizmy chcą się zabezpieczyć na przyszły rok – po to, aby mieć lepszy start od konkurencji rosnącej w pobliżu (konkurencji do światła słonecznego) i móc wydać potomstwo zapewniające ciągłość gatunku.
To, co wykopujemy dla własnego użytku może mieć różną postać morfologiczną: korzeni jako właściwych organów podziemnym jak łodyg, które zostały przystosowane do innych funkcji niż ich odpowiedniki nadziemne.
Korzeń.
- Organy podziemne, utrzymujące roślinę w podłożu (statolity);
- Pobieranie wody i soli mineralnych;
- Gromadzenie substancji zapasowych;
- Symbioza z bakteriami i grzybami.
Tu pojawia się czysto botaniczne pojęcie – statolity. Są to struktury, które zawierają pochodne białek w formie 'skondensowanej’ ułatwiające drążenie korzeni w głąb gleby dzięki działaniu siły grawitacji i dzięki temu cała roślina potrafi się stabilnie trzymać w podłożu.
Podstawowe rodzaje korzeni:
- System palowy – gruby korzeń główny z korzeniami bocznymi (np.: łopian);
- System wiązkowy – korzeń główny zanika i rozwijają się korzenie boczne o równych rozmiarach (np.: trawy).
Dla naszych celów ważniejszą rolę będą miały korzenie palowe, w których rozbudowana tkanka spichrzowa, magazynuje spore zasoby związków wtórnych, w tym także cennych pod względem leczniczym dla nas.
Najczęściej spotykane substancje wtórne w korzeniach:
- Cukry złożone – skrobia, śluzy, inulina;
- Garbniki;
- Gorycze;
- Alkaloidy;
- Fitosterole;
- Witaminy i minerały.
Kłącze.
Jest to rodzaj łodygi podziemnej, która spełnia funkcje rozmnażania wegetatywnego (rozrost rośliny na danym terenie, dlatego też chwasty kłączowe są trudne do zwalczenia ;)) oraz magazynującą substancje wtórne wytwarzane przez rośliny.
Różnica między korzeniem a łodygą:
- Korzeń stanowi typowy organ podziemny – kłącze jest formą przekształconą do roli organu pełniącego funkcje podziemnej;
- Na jego powierzchni występują liście łuskowate oraz korzenie przybyszowe;
- Najczęściej w przeciwieństwie do korzeni kłącza układają się poziomo pod powierzchnią gleby.
Najczęściej spotykane substancje wtórne w kłączach:
- Cukry złożone – skrobia;
- Garbniki;
- Gorycze;
- Fitosterole;
- Związki fenolowe – kurkimina;
- Witaminy i minerały.
Zbiór korzeni i kłączy.
Zasady ogólne:
- Zbiór należy wykonywać jesienią lub wczesną wiosną, przed wypuszczeniem liści;
- Części podziemne zbiera się niezależnie od pogody;
- Rośliny dwuletnie należy zbierać pod koniec pierwszego okresu wegetacji;
- Korzenie roślin wieloletnich zbiera się po drugim lub trzecim roku wegetacji.
W praktyce należy zbierać te organy kiedy łodygi i liście żółkną i zamierają, dlatego czasem zbiory można już rozpoczynać wczesną jesienią (początek września, np. pierwiosnek).
Rośliny dwuletnie magazynują wszelkie potrzebne substancje po pierwszym roku wegetacji, po to aby wykorzystać je do wytworzenia kwiatów i nasion w drugim roku, dlatego też ich jednoroczne korzenie są najcenniejsze. Byliny (rośliny wieloletnie) przez pierwsze dwa lata wykorzystują wytworzone substancje do wzrostu i rozwoju, dopiero po drugim, trzecim roku magazynują związki w organach podziemnych.
Co można zbierać jesienią i późną jesienią?
Przykłady:
Korzenie:
- łopianu;
- mniszka lekarskiego;
- mydlnicy lekarskiej;
- cykorii podróżnik;
- pokrzywy;
- żywokostu lekarskiego.
Kłącza:
- perzu;
- pięciornika kurzego ziela;
- rdestu wężownika;
- pałki wodnej;
- tataraku.
W odniesieniu do aspektów prawnych pozyskiwania i sposobu zbioru , w Polsce obowiązują ustawy:
- Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa z dnia 28 grudnia 1998 r. w sprawie szczegółowych zasad ochrony i zbioru płodów runa leśnego oraz zasad lokalizowania pasiek na obszarach leśnych (Dz. U. Nr 6 poz. 42);
- Ustawa z dn. 28 września o lasach 1991 r. (Dz. U. Nr 101 poz. 444);
- Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220);
- Rozporządzenie Ministra Środowiska z dn. 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętą ochroną ( Dz. U. z2004 r. Nr 168, poz. 1764);
Oczywiście uprawa naszych ulubionych gatunków ziół we własnym ogródku i ich zbiór nie jest niczym ograniczony 😉
Ponadto trzeba również zwracać uwagę na miejsca zanieczyszczone, w pobliżu dróg, traków kolejowych, spalarni śmieci, wysypisk, oczyszczalni śmieci itp.